Việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp được các chuyên gia đánh giá là phù hợp xu thế cải cách, giúp bộ máy tinh gọn, sát cơ sở và phục vụ người dân hiệu quả hơn.
Phát biểu tại tọa đàm, TS. Phạm Thị Thúy Nga, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Nhà nước và Pháp luật nhấn mạnh: chính quyền địa phương là thiết chế công quyền gần dân nhất, đảm nhận trọng trách tổ chức thi hành pháp luật, cung ứng dịch vụ công và bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân tại cộng đồng cư trú.
Tại cấp độ này, năng lực quản trị, trách nhiệm phục vụ và hiệu quả vận hành của bộ máy nhà nước thể hiện rõ nét nhất. Vì vậy, việc kiện toàn tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương giữ vai trò then chốt trong quá trình hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
Theo TS. Thúy Nga, mô hình hai cấp nếu được thiết kế khoa học, phù hợp với điều kiện thể chế, sẽ giúp tinh gọn bộ máy, giảm chi phí hành chính, tạo điều kiện phân quyền thực chất, củng cố hiệu lực quản lý nhà nước, tăng cường dân chủ, trách nhiệm giải trình và hiệu quả cung ứng dịch vụ công. Đây không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là đột phá chiến lược trong kiến tạo nền quản trị nhà nước hiện đại, hiệu quả và gần dân.
PGS.TS Vũ Tuấn Hưng, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Khoa học xã hội Vùng Nam Bộ cho rằng, tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương còn 2 cấp là xu thế tất yếu nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển, cải cách hành chính, tiết kiệm ngân sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Việc thực hiện cần nguyên tắc nhưng linh hoạt để phù hợp với từng địa phương.
Các nhà khoa học cũng tập trung nhẫn mạnh, rằng cần hoàn thiện khung pháp lý, sửa đổi luật pháp như Hiến pháp, Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Cán bộ công chức… phù hợp với mô hình 2 cấp, đồng thời quy định rõ chức năng, nhiệm vụ giữa cấp tỉnh và cấp cơ sở để tránh chồng chéo, bỏ trống, trùng lặp. Song song là cơ chế kiểm tra, giám sát quyền lực, đảm bảo phân quyền nhưng không buông lỏng kiểm soát.
Cần sắp xếp lại bộ máy theo hướng tinh gọn, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền hợp lý và hiệu quả, tăng quyền tự chủ cho cấp xã, phường trong đầu tư công, dịch vụ công, ngân sách địa phương. Đồng thời xây dựng quy trình phối hợp rõ ràng, minh bạch, có trách nhiệm giải trình; thiết lập cơ chế giám sát độc lập và phản hồi từ người dân, doanh nghiệp; ứng dụng công nghệ số và chính quyền điện tử; phát triển đội ngũ cán bộ chất lượng cao; đảm bảo nguồn lực tài chính và cơ chế ngân sách phù hợp.
Việc nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế giúp rút ra nguyên tắc tổ chức tinh gọn, hiệu lực và thích ứng: phân định rạch ròi thẩm quyền giữa các cấp, cơ chế phân cấp đi kèm tự chủ và giám sát, sáp nhập đơn vị hành chính hợp lý, củng cố dân chủ cơ sở. Đây là những tham chiếu quan trọng cho cải cách mô hình chính quyền địa phương ở Việt Nam hiện nay và sắp tới.
