Thỏa thuận đất hiếm Mỹ - Ukraine
“Thỏa thuận này gửi đi một thông điệp rõ ràng tới Nga rằng chính quyền Tổng thống Trump cam kết với tiến trình hòa bình đặt trọng tâm vào một Ukraine tự do, có chủ quyền và thịnh vượng trong dài hạn. Và xin nói rõ, không có bất kỳ quốc gia hay cá nhân nào đã tài trợ hoặc cung cấp cho cỗ máy chiến tranh của Nga được phép hưởng lợi từ công cuộc tái thiết Ukraine", Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent tuyên bố.
Bộ trưởng Kinh tế Ukraine Yulia Svyrydenko cho biết trong một bài đăng trên mạng xã hội X rằng: "Cùng với Mỹ, chúng tôi đang thành lập Quỹ này để thu hút đầu tư toàn cầu vào đất nước chúng tôi".
Khi bà Yulia Svyrydenko đến Washington vào 30/4 để ký thỏa thuận, phía Mỹ đã yêu cầu Kiev ký không chỉ hiệp ước kinh tế chính mà còn ký 2 thỏa thuận phụ về mặt kỹ thuật, một quan chức cấp cao giấu tên quen thuộc với vấn đề này nói với Politico.
Kiev và Washington đã đàm phán trong nhiều tháng về một thỏa thuận, theo đó Mỹ sẽ phát triển và hưởng lợi từ các nguồn tài nguyên thiên nhiên khổng lồ của Ukraine, bao gồm các nguyên tố và khoáng sản quan trọng đối với việc sản xuất các công nghệ hiện đại và đóng góp vào quỹ tái thiết cho Ukraine.
Tổng thống Mỹ Donald Trump trước đây đã mô tả thỏa thuận là khoản hoàn trả cho hàng tỷ USD viện trợ của Mỹ đã chuyển cho Ukraine kể từ khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt vào cuối tháng 2/2022. Chính quyền ông Trump đã thúc giục Ukraine ký 3 tài liệu liên quan đến thỏa thuận.
"Tổng thống Trump nói rằng thời điểm để thực hiện thỏa thuận này là bây giờ và chúng tôi đang tiến hành mọi bước đi với tốc độ quyết đoán nhằm đạt được mục tiêu. Mỹ cam kết hoàn tất thỏa thuận quan trọng này một cách nhanh chóng và đảm bảo một nền hòa bình lâu dài cho Ukraine", Người phát ngôn Bộ Tài chính Mỹ cho hay.
Việc ký kết diễn ra chỉ vài giờ sau một cuộc tranh cãi vào phút chót về việc ký kết tài liệu nào vào ngày 30/4 đe dọa làm gián đoạn thỏa thuận. Một nguồn tin quen thuộc với vấn đề đã chỉ trích Ukraine vì mở lại các điều khoản đã được thỏa thuận, làm đảo lộn kế hoạch ký kết.
"Ba văn bản này cần phải được ký trong ngày hôm nay nhưng phía Ukraine lại muốn mở lại các điều khoản đã được thống nhất như một phần của thỏa thuận chung - việc này sẽ tùy thuộc vào phía Ukraine, vì Mỹ đã sẵn sàng ký", nguồn tin trên cho biết. Cũng theo nguồn tin này, chính phủ Mỹ đã yêu cầu bà Svyrydenko không tới Washington vào 30/4 nếu các thỏa thuận chưa được hoàn tất.
Theo bà Yulia Svyrydenko, một trong những điều khoản của thỏa thuận là quyền "sở hữu và kiểm soát đầy đủ" sẽ vẫn thuộc về Ukraine.
"Tất cả các tài nguyên trên lãnh thổ và trong vùng biển của chúng tôi thuộc về Ukraine. Chính phủ Ukraine là cơ quan quyết định việc khai thác gì và ở đâu. Tài nguyên dưới lòng đất vẫn thuộc sở hữu của Ukraine, điều này đã được quy định rõ ràng trong thỏa thuận", bà Yulia nói.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky lẽ ra đã ký kết thỏa thuận trong chuyến thăm Washington vào tháng 2/2025 nhưng thỏa thuận đã không được ký khi chuyến thăm này bị cắt ngắn sau cuộc họp gây tranh cãi tại Phòng Bầu dục.
Những điểm gây tranh cãi
Một trong những điểm gây tranh cãi chính trong các cuộc đàm phán là vấn đề bảo đảm an ninh và liệu Mỹ có cung cấp chúng như một phần của thỏa thuận hay không. Ban đầu, ông Trump từ chối điều này, nói rằng ông muốn Ukraine ký thỏa thuận trước rồi sau đó mới thảo luận về các đảm bảo. Vào thời điểm đó, ông Zelensky đã mô tả thỏa thuận dự thảo chẳng khác nào yêu cầu ông "bán" đất nước của mình. Các quan chức Ukraine sau đó cho biết họ tin rằng, đầu tư và sự hiện diện của các công ty Mỹ tại Ukraine sẽ khiến Washington quan tâm hơn đến an ninh của Ukraine.
Ngay sau chuyến thăm của ông Zelensky tới Nhà Trắng, Tổng thống Trump đã ra lệnh dừng viện trợ của Mỹ cho Ukraine. Mặc dù viện trợ đã được khôi phục sau đó, nhưng sự kiện này đã trở thành một lời cảnh tỉnh lớn đối với các đồng minh châu Âu của Ukraine, những bên đã cam kết sẽ tăng cường hỗ trợ cho quốc gia này.
Tổng thống Trump coi thỏa thuận này là việc Ukraine hoàn trả cho viện trợ mà Washington đã cung cấp cho Kiev kể từ khi xung đột nổ ra. Chi tiết về thỏa thuận chưa được công khai. Tuy nhiên, Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal đã cho biết vào 27/4 rằng thỏa thuận "sẽ không bao gồm viện trợ đã được cung cấp trước khi ký kết".
Phát biểu vào ngày 30/4, Thủ tướng Shmyhal mô tả thỏa thuận này là "một thỏa thuận chiến lược về việc thành lập quỹ hợp tác đầu tư".
"Đây thực sự là một thỏa thuận quốc tế bình đẳng và có lợi về việc đầu tư chung vào phát triển và phục hồi Ukraine giữa chính phủ hai nước", ông Shmyhal nói. Theo thỏa thuận, Mỹ và Ukraine sẽ thành lập một quỹ đầu tư chung tại Ukraine với sự đóng góp và quyền quản lý ngang bằng từ cả hai bên.
"Phía Mỹ cũng có thể tính viện trợ quân sự mới dành cho Ukraine như một khoản đóng góp vào quỹ này", ông Shmyhal cho hay.
Tài nguyên khoáng sản ở Ukraine
Các đồng minh của Kiev từ lâu đã quan tâm đến nguồn khoáng sản quý giá của quốc gia này. Ukraine có trữ lượng của 22 trong số 50 vật liệu được phân loại là thiết yếu bởi Cục Khảo sát Địa chất Mỹ. Những vật liệu này bao gồm các khoáng sản đất hiếm và các vật liệu quan trọng khác cho việc sản xuất điện tử, công nghệ năng lượng sạch và một số hệ thống vũ khí.
Sản lượng toàn cầu của các khoáng sản đất hiếm và các vật liệu chiến lược quan trọng khác từ lâu đã bị Trung Quốc chi phối khiến các quốc gia phương Tây phải tìm kiếm các nguồn thay thế, trong đó có Ukraine.
Một biên bản ghi nhớ được chuẩn bị dưới thời chính quyền ông Biden vào năm ngoái cho biết Mỹ sẽ thúc đẩy cơ hội đầu tư vào các dự án khai thác mỏ tại Ukraine cho các công ty Mỹ, đổi lại Kiev sẽ tạo ra các ưu đãi kinh tế, thực hành kinh doanh tốt và thân thiện với môi trường. Ukraine hiện đã có một thỏa thuận tương tự với Liên minh châu Âu, được ký kết vào năm 2021.
