Vừa qua, liên tiếp những vụ việc liên quan đến hình thức lừa đảo trực tuyến “bắt cóc online” đã xảy ra tại nhiều địa phương trên cả nước. Gọi là “online” bởi lẽ thông qua các ứng dụng trực tuyến, nạn nhân bị khống chế, điều khiển, “thao túng tâm lý” như một vụ bắt cóc thật. Chỉ riêng tại TP.HCM, từ tháng 3 đến nay, cơ quan công an đã tiếp nhận 18 vụ lừa đảo thông qua hình thức “bắt cóc online”, với tổng số tiền mà các nạn nhân bị chiếm đoạt là khoảng 3,5 tỉ đồng. Đáng chú ý, đối tượng hướng tới đa phần các em học sinh cấp 2, 3, thậm chí là sinh viên.
Để làm rõ hơn về hình thức lừa đảo trực tuyến này, cũng như mức độ nguy hiểm, tính chất tinh vi, PV Đài TNVN đã có cuộc trao đổi với chuyên gia Nguyễn Minh Đức - Nhà sáng lập, Giám đốc Công ty Cổ phần An toàn thông tin CyRadar.
PV:Thưa ông, những ngày qua trên cả nước có nhiều em học sinh cấp 2, 3, thậm chí là cả sinh viên sập bẫy hình thức lừa đảo trực tuyến “bắt cóc online”. Ông đánh giá như thế nào về hình thức lừa đảo trực tuyến mới này?
Ông Nguyễn Minh Đức: Đây là một trong những hình thức lừa đảo trực tuyến mới ở Việt Nam và khá là nghiêm trọng. Về cơ bản, chúng ta có thể hình dung, giới tội phạm khi nắm được một số thông tin cá nhân hoặc những dữ liệu nhạy cảm của các em học sinh. Sau đó, chúng sẽ gọi điện giả danh cơ quan chức năng như công an hoặc các cơ quan khác để đe doạ.
Chúng lợi dụng lứa tuổi của các em dễ bị thao túng tâm lý và bị điều khiển, để các em tự nguyện làm theo sự điều khiển của nhóm tội phạm, dựng lại cảnh bắt cóc và quay phim chụp ảnh gửi cho nhóm tội phạm đấy và cũng cắt liên lạc với gia đình.
Dựa trên những thông tin ảnh, video đó thì bọn tội phạm gửi tống tiền gia đình. Từ góc nhìn của gia đình khi không liên lạc được với con và nhận được video của con cái mình đang bị trói hoặc đang bị bắt giam ở những nơi xa lạ, thì chúng ta sẽ dễ dàng sập bẫy và phải trả tiền chuộc cho nhóm tội phạm. Hình thức lừa đảo này đang bắt đầu xuất hiện ở Việt Nam.
Ở trên thế giới, đây không phải hình thức quá mới và đã diễn ra 5-7 năm trước.
PV:Từ vụ việc này, ông có cho rằng, các hình thức lừa đảo trực tuyến đang ngày càng tinh vi và phức tạp, với những kịch bản liên tục thay đổi và nhắm tới những đối tượng là các em nhỏ - khả năng nhận thức chưa được đầy đủ, không thưa ông?
Ông Nguyễn Minh Đức: Chúng ta có thể thấy, hình thức lừa đảo trực tuyến này có mức độ nghiêm trọng và nó thúc ép việc trả tiền lớn hơn rất nhiều, bởi vì gia đình, phụ huynh khi nhận được những thông tin con mình đang bị bắt cóc thì chắc chắn sẽ rất lo sợ và thực hiện ngay việc trả tiền để cứu con.
Về bản chất, đây là những hình thức lừa đảo trực tuyến nguy hiểm và sẽ ngày càng xuất hiện nhiều hình thức lừa đảo trực tuyến đa dạng và các mức độ tinh vi khác nhau. Đặc biệt, trong thời gian hiện nay, các công nghệ mới như Deepfake cho phép tạo ra các video giả mạo hay giọng nói giả mạo. Chúng ta tưởng đây là video thật nên rất dễ mắc bẫy. Các dữ liệu cá nhân của chúng ta cũng đang bị giao bán trôi nổi, như vậy hacker khi có được thông tin về nạn nhân sẽ dễ dàng thao túng hơn.
Các bạn ở tuổi vị thành niên, đang ở giai đoạn định hình tính cách, cũng như chưa có kinh nghiệm nhiều nên dễ dàng bị thao túng và dễ bị điều khiển hơn. Điều này cũng lý giải vì sao nhóm tội phạm nhắm tới những đối tượng này bởi tỉ lệ thành công của khi chúng sẽ cao hơn.
PV:Để phòng tránh lừa đảo trực tuyến nói chung và bắt cóc online nói riêng, ông có khuyến nghị gì với các bậc phụ huynh và đặc biệt là các em nhỏ khi tham gia môi trường mạng?
Ông Nguyễn Minh Đức: Tôi nghĩ việc đầu tiên là trách nhiệm của các gia đình trong việc hướng dẫn con cái cách sử dụng internet hay hay tham gia mạng xã hội. Đây là việc rất quan trọng. Khi bố mẹ giám sát và biết cách nói chuyện, cũng như cung cấp thông tin thì các con sẽ có kiến thức mềm trong các tình huống này.
Chẳng hạn như, chúng ta cũng dạy con khi ra ngoài đường gặp người lạ thì ứng xử như thế nào, thì tương tự như vậy, khi tham gia mạng xã hội con phải hành động như nào.
Thứ hai, với bất kỳ ai khi giao tiếp ở trên mạng thì khi nhận được thông tin từ người thân, từ các cuộc gọi của người thân liên quan đến yêu cầu về tiền hay yêu cầu bấm vào những cái file, vào đường link yêu cầu cung cấp mật khẩu… thì cho dù là trẻ nhỏ hay là người lớn cũng đều phải rất thận trọng. Hiện nay, các hình thức lừa đảo rất tinh vi và có thể dùng các kỹ thuật AI để mạo danh người thân của chúng ta.
Các kịch bản lừa đảo trực tuyến sẽ càng ngày càng tinh vi, thậm chí có những kịch bản liên quan đến tính mạng của người thân chúng ta. Liên quan đến bắt cóc online, khi nhận được những cuộc gọi như vậy, chúng ta phải hết sức bình tĩnh và tìm cách kiểm chứng, làm việc trực tiếp thay vì chuyển tiền hay cung cấp các thông tin riêng tư qua mạng.
Mọi người, nhất là trẻ em, phải được giáo dục, phải nhận thức được các kịch bản lừa đảo, vốn rất đa dạng và thay đổi liên tục. Hôm nay có thể là bắt cóc online nhưng hôm sau có thể là một hình thức mới.
Nhưng về bản chất, khi chúng ta tiếp nhận các thông tin trên mạng thì nên có cái thái độ cẩn trọng, đặc biệt khi cung cấp các thông tin nhạy cảm. Như vậy, sẽ hạn chế được nhiều vụ việc lừa đảo trực tuyến.
PV: Vâng, xin cảm ơn ông!
