Chấm dứt cơ chế 'xin - cho'
Quốc hội vừa chính thức thông qua dự án Luật Ngân sách nhà nước số 89/2025/QH15 thay thế Luật số 83/2015/QH13. Đây là một luật quan trọng, có phạm vi rất rộng, tác động tới toàn bộ các ngành, lĩnh vực và các địa phương.
Theo Bộ Tài chính, Dự án Luật này đã được nghiên cứu, xây dựng bám sát, thể chế hóa các chủ trương, định hướng của Đảng, Nhà nước, nhất là kết luận của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm về thúc đẩy đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Cùng với đó, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và tiếp tục đổi mới cơ chế phân cấp quản lý, phân bổ ngân sách nhà nước (NSNN) để đảm bảo vai trò chủ đạo của ngân sách Trung ương và chủ động ngân sách địa phương.
Đồng thời, quán triệt phương châm cấp nào, cơ quan nào thực hiện hiệu quả, kịp thời nhất thì giao cho cấp đó, cơ quan đó thực hiện; địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm. Cắt giảm, đơn giản hóa quy trình, thủ tục trong công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán NSNN; sửa đổi, bãi bỏ các quy định còn mâu thuẫn, đang gây khó khăn, vướng mắc, yêu cầu cấp bách cần sửa đổi để tháo gỡ những điểm nghẽn, phù hợp với thực tiễn, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh; thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và hội nhập quốc tế.
Một trong những điểm nổi bật của Luật NSNN đó là sửa đổi, bổ sung tăng cường phân cấp, phân quyền Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, UBND các cấp trong việc quyết định, điều chỉnh dự toán NSNN hàng năm, quyết định sử dụng nguồn tăng thu so với dự toán, dự toán chi còn lại của cấp ngân sách.
Đây là vấn đề quan trọng, cấp bách, cần tháo gỡ ngay để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, nhằm tạo sự chủ động, linh hoạt, kịp thời, hiệu quả trong quản lý, điều hành NSNN, xóa bỏ cơ chế “xin - cho”, cắt giảm thủ tục, nâng cao trách nhiệm của các cấp, ngành, địa phương. Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, HĐND, UBND cấp tỉnh, cấp xã tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và có chế tài xử lý nghiêm các vi phạm, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí.
Ngoài ra, Luật bổ sung quy định tăng thẩm quyền cho chính quyền địa phương trong việc ban hành một số khoản thu phí, lệ phí ngoài danh mục quy định của Luật Phí và lệ phí, quyết định các chế độ chi ngân sách để thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, an sinh xã hội, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn, phù hợp với tình hình thực tế và khả năng cân đối của ngân sách địa phương.
Thể chế hóa chủ trương đột phá phát triển khoa học công nghệ, chuyển đổi số
Bên cạnh đó, để thể chế hóa chủ trương đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số theo Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, Luật NSNN cũng bổ sung các quy định đối với lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số như: nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ Khoa học và Công nghệ trong việc ban hành chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách và hướng dẫn, tổng hợp và đề xuất dự toán chi NSNN cho lĩnh vực này; đơn giản hóa yêu cầu lập dự toán và thủ tục kiểm soát chi ngân sách.
Luật NSNN bổ sung quy định quỹ dự trữ tài chính cấp tỉnh được sử dụng để tạm ứng cho các chương trình, nhiệm vụ, dự án kết cấu hạ tầng quan trọng trên địa bàn để đẩy nhanh tiến độ thực hiện, bảo đảm nguồn lực của địa phương được sử dụng hiệu quả, tránh lãng phí.
Ngoài ra, Luật NSNN đã bãi bỏ các nội dung không còn phù hợp với thực tiễn, cắt giảm và đơn giản hóa thủ tục trong các khâu lập dự toán, chấp hành và quyết toán NSNN như: Bỏ các quy định liên quan đến số kiểm tra, về Kế hoạch tài chính - NSNN 3 năm; bỏ quy định các nguyên tắc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi và quan hệ giữa các cấp ngân sách trong thời kỳ ổn định ngân sách; bỏ thủ tục thẩm định quyết toán NSNN của cơ quan tài chính đối với ngân sách cấp dưới trực tiếp ở địa phương nhằm rút ngắn thời gian tổng hợp quyết toán NSNN trình Quốc hội phê chuẩn;...
Luật số 89/2025/QH15 có hiệu lực thi hành từ năm ngân sách 2026. Theo đó, quy định về phân chia khoản thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất được thực hiện từ dự toán ngân sách năm 2026. Một số nội dung quy định tại Luật này được thực hiện từ ngày 1/7, gồm phân cấp nhiệm vụ chi giữa ngân sách cấp tỉnh với ngân sách cấp xã đối với lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; việc tổng hợp, lập dự toán NSNN, tổ chức chi NSNN đối với lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; tạm cấp ngân sách.
Theo Bộ Tài chính, Luật NSNN sẽ là cơ sở pháp lý vững chắc, tạo động lực mới để nâng cao hiệu quả quản lý, phân bổ và sử dụng NSNN; tăng cường tính công khai, minh bạch; đảm bảo kỷ cương, kỷ luật tài chính quốc gia, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội nhanh, bền vững trong giai đoạn mới.
