Trong thập kỷ qua, ô tô không người lái hay xe tự lái đã bước từ phòng thí nghiệm ra đời sống thực, trở thành cuộc đua công nghệ giữa các tập đoàn hàng đầu như Tesla, Waymo (thuộc Alphabet - tập đoàn sở hữu Google), Baidu, Mercedes-Benz…
Những chiếc ô tô không người lái giờ đây không còn là viễn tưởng, mà đã chở khách thực tế trên đường phố một số thành phố tại Mỹ và Trung Quốc. Trong bối cảnh các dòng xe thông minh này đang phát triển mạnh trên thế giới đặc biệt là tại những quốc gia phát triển, câu hỏi đặt ra là: Việt Nam có thể hòa nhịp trong cuộc cách mạng này đến đâu và theo cách nào?
Lược sử phát triển xe tự lái toàn cầu: Từ ý tưởng đến thực tế
Không chỉ xuất phát cách đây ít năm, xe tự lái đã từng nằm trong suy nghĩ và hiện thực hóa bằng nhiều thử nghiệm của các nhà khoa học, hãng ô tô trên thế giới từ cách đây hàng chục năm.
Ý tưởng về xe không người lái đã xuất hiện từ thế kỷ trước, nhưng phải đến thập niên 1980–1990, các trung tâm nghiên cứu như Đại học Carnegie Mellon (Mỹ) hay Mercedes-Benz (Đức) mới bắt đầu thử nghiệm thực tế. Cột mốc quan trọng đến vào đầu những năm 2000 khi DARPA (Mỹ) tổ chức các cuộc thi xe tự hành, mở ra thời kỳ bùng nổ nghiên cứu.
Năm 2009, Google thành lập dự án xe tự lái – nay là Waymo – khởi đầu cho làn sóng thương mại hóa công nghệ này. Hiện Waymo đang vận hành hàng trăm nghìn chuyến robotaxi mỗi tuần tại Mỹ mà không cần người giám sát.
Tuy nhiên, tâm điểm dư luận những ngày qua thuộc về Tesla khi hãng vừa ra mắt dịch vụ Robotaxi thử nghiệm tại Austin (bang Texas, Hoa Kỳ) vào cuối tháng 6 này. Dịch vụ đã triển khai với khoảng 10 chiếc Model Y hoạt động trong khu vực giới hạn, và kế hoạch của Tesla là sẽ mở rộng ra toàn cầu với quy mô hoạt động 10-20 triệu xe. Dù vẫn còn nhân viên giám sát trong xe và gặp một số lỗi như lấn làn, đỗ sai, đây vẫn là bước tiến biểu tượng trong nỗ lực của Tesla đưa công nghệ FSD (Full Self-Driving) thành sản phẩm thực thụ.
Từ cấp độ 2 (trợ lái chủ động) đến cấp độ 4 (tự lái trong khu vực kiểm soát), xe tự hành đang dần tiến tới giai đoạn thương mại hóa ở những quốc gia có hạ tầng, pháp lý và dữ liệu số hóa phát triển. Đây là điều được đánh giá sẽ là cuộc cách mạng mới trong lĩnh vực ô tô và công nghệ, đồng thời cũng mang đến lo ngại về việc kết thúc trải nghiệm lái xe của con người.
Tuy nhiên, ông Philip Koopman - Giáo sư kỹ thuật máy tính tại Đại học Carnegie Mellon (Mỹ) và chuyên gia về công nghệ xe tự lái cho rằng: "Phải mất nhiều năm, thậm chí nhiều thập niên, để Tesla và các đối thủ như Waymo của Zoox phát triển hoàn chỉnh ngành công nghiệp Robotaxi".
Cách tiếp cận riêng dành cho xe tự lái tại Việt Nam
Tại Việt Nam, việc ứng dụng xe tự lái trong ngắn hạn vẫn còn xa vời do nhiều rào cản về hạ tầng, luật pháp và hành vi giao thông. Đường phố đông đúc, hỗn hợp nhiều loại phương tiện như xe máy, xe đạp, người đi bộ… khiến các thuật toán AI khó phân tích chính xác và phản ứng an toàn. Bên cạnh đó, hệ thống biển báo chưa đồng bộ, vạch kẻ đường mờ, đèn tín hiệu thiếu ổn định… càng làm giảm hiệu quả của xe tự lái vốn phụ thuộc vào dữ liệu cảm biến.
Ngoài ra, hành lang pháp lý của Việt Nam hiện chưa có quy định rõ ràng về phương tiện không có người điều khiển. Nếu xảy ra tai nạn, việc quy trách nhiệm cho phần mềm, nhà sản xuất hay người sở hữu xe vẫn là bài toán bỏ ngỏ.
Đối với một người dùng phổ thông như Anh Trần Huy Hùng (Cầu Giấy, Hà Nội) thường xuyên lái ô tô, anh cho rằng xe tự lái chưa phù hợp với đường xá tại thủ đô nói chung và Việt Nam nói riêng.
“Trong khi thế giới cần thêm nhiều năm để hoàn thiện công nghệ tự lái thì Việt Nam sẽ rất khó triển khai loại hình phương tiện này khi giao thông quá phức tạp, điều kiện hạ tầng chưa đủ tốt để phục vụ người dùng” - anh Hùng chia sẻ.
Tuy nhiên, ở góc nhìn dài hạn, xe tự lái vẫn có thể phát triển theo lộ trình "thực tế hóa" phù hợp. Một số khu vực như khu đô thị khép kín, khu công nghiệp, khuôn viên đại học hoặc sân bay – nơi giao thông ít phức tạp và có thể kiểm soát – là những môi trường lý tưởng để thí điểm các loại xe tự hành chở khách nội khu hoặc xe giao hàng nhỏ. Việt Nam với lợi thế nhân lực công nghệ có thể tham gia sâu hơn ở khâu phần mềm, mô phỏng hoặc bản đồ dữ liệu số.
Trong tương lai, khi hạ tầng được cải thiện, luật pháp đồng bộ hơn và người dân làm quen với công nghệ AI trong giao thông, xe tự lái sẽ không chỉ là sản phẩm nhập khẩu, mà có thể là bước tiến công nghệ mang dấu ấn Việt Nam nếu có chiến lược phù hợp.
Theo nhận định của anh Nguyễn Hải Nam - một kỹ sư công nghệ bày tỏ: "Xe tự lái hay công nghệ tự động vận hành trên ô tô chắc chắn sẽ có bước phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới và Việt Nam sẽ không nằm ngoài tầm ảnh hưởng, nên thay vì chạy theo xu hưởng, chúng ta có thể tham gia sớm vào việc phát triển công nghệ này nhờ vào nguồn nhân lực rất mạnh trong ngành IT hiện tại”.
